در تعریفی دیگر میتوان گفت صنعت بستهبندی به عنوان یکی از مهمترین و تعیین کننده ترین عوامل موثر در بازارهای جهانی و به لحاظ دارا بودن ویژگیهای خاص در زمینههای گوناگون و فراهم نمودن امکان ذخیره سازی فرآوردههای کشاورزی و غذایی در مقطع زمانی خاص و در مواقع بحرانی همواره انگیزۀ لازم جهت صرف وقت و هزینههای بالا را دارد.
بستهبندی عبارت است از انجام کارهایی که که سلامت کالای تولیدی پس از تولید تا مرحلۀ مصرف حفظ گردد. بنابراین همانگونه که متوجه شدید، مهمترین هدف از بستهبندی کردن کالاها و خوراکیها افزایش زمان نگهداری و جلوگیری از فاسد شدن و اکسایش آنها است.
علاوه براین موضوع مهم، یکی دیگر از اهداف بستهبندی کالاها بخصوص بستهبندی فلزی و شیشهای، حمل و نقلایمنتر و راحتتر مواد غذایی است. روشهای مختلفی برای بستهبندی کالاها و مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرد؛ از جمله بستهبندی فلزی یا حلبی، بستهبندی آلومینیومی(که یکی از روشهای بستهبندی فلزی به حساب میآید)، بستهبندی شیشهای و ظروف شیشهای، بستهبندیهای پلاستیکی و بستهبندیهای کاغذی.
آشنایی با بستهبندی فلزی و تاریخچه آن
تاریخ ساخت و استفاده از اولین ظروف فلزی به ۲۳ سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد. پس از آن در حدود سال ۱۲۴۰ میلادی بود که فلز قلع در شهر بوهیما توسط یک کارگر انگلیسی کشف و بهاین صنعت اضافه شد. تاریخ کشف و ساخت آهن سفید نیز به سالهای بین ۱۵۷۵ میلادی یعنی از زمانی که قلع به آلمان صادر شد، برمیگردد. در سال ۱۶۶۵ میلادی در انگلیس کوشش شد تا آهن سفید ساخته شود، تااینکه بالاخره در سالهای بین ۱۷۲۰ و ۱۷۳۰ میلادیاین اتفاق افتاد. هنبوردی در انگلستان اولین بار توانست آهن سفید را به طور تجارتی با موفقیت تهیه کند. او شمشهای گداخته را به وسیله غلطک به صورت صفحات نازک تری در آورد.
پس از آن و در حدود سیصد سال پیش، یعنی در سال ۱۸۰۴ میلادی، نیکلا آپر فرانسوی (Nicolas Appert) که به پدر کنسروسازی مشهور است، به طور تجربی برای نگهداری مواد غذایی به روشهای خشک کردن، دودی کردن و بستهبندی مواد غذایی در قوطی فلزی دست پیدا کرد.این روش به نام او یعنی اپرتیزاسیون معروف شد و در صنعت کمپوت و کنسروسازی مورد استفاده قرار گرفت.
پس از آن و در سال ۱۸۲۳، پیتر دیورند انگلیسی، اولین بستهبندی فلزی ساخته شده از ورق فلز یعنی «قوطی» را به وجود آورد. پیتر موفق به ساخت قوطی فلزی از جنس فولاد با پوشش یک لایه از قلع شد. حال که با تاریخچه بستهبندی فلزی آشنا شدید در ادامه شما را با فایدهها و ضررهای احتمالی آن آشنا خواهیم کرد.
فواید و مضرات بستهبندی فلزی
چنانچه مواد غذایی را در قوطیهای فلزی بستهبندی کنند، زمان ماندگاری آنها در مقایسه با سایر روشهای بستهبندی، به مراتب افزایش مییابد. در واقع مواد اولیه بستهبندی شده در قوطی فلزی را بدوناینکه در آنها تغییرات ارگانولپتیکی (طعم، بو و بافت) حاصل شود میتوان به مدت ۲ الی چند سال نگهداری کرد. سایر مزایا و فایدههای بستهبندی فلزی عبارتند از:
*مقاوم بودن در برابر ضربههای خارجی به هنگام جابجایی آنها تا رسیدن به دست مصرف کننده نهایی
*مقاومت بالا در مقابل درجه حرارت بالا (درجه حرارت استریلیزاسیون) و کاهش احتمال خرابی
*مقاومت فوق العاده بالا نسبت به نفوذ رطوبت، نور و اکسیژن
*پایین بودن خاصیت مسموم کنندگی در آنها
معایب و ضررهای قوطی فلزی عبارتند از: دراین روش از بستهبندی، پدیده خوردگی فلزی در مقایسه با مواد اولیه بستهبندی دیگر سریعتر انجام میشود؛ در نتیجهیاین خوردگی، تغیراتی از جمله آزاد شدن هیدروژن در سطح و داخل قوطی اتفاق میافتد که نتیجه آن بادکردگی قوطی فلزی و در نتیجه سوراخ شدن آن است.
سایر ضررهای قوطیهای فلزی عبارتند از: ۳۴ درصد از قوطیهایی که از قلع در صنعت بستهبندی فلزی ساخته میشوند، بدوناین که بازیافت شوند دور انداخته میشوند. علاوه براین، خوردگی حاصل در قوطی فلزی میتواند باعث تغییر رنگ و کاهش ویتامینهای مواد غذایی گردد. تکنولوژی استفاده ازاین صنعت بسیار گران است و هزینه تولید قوطیهای فلزی آسان بازشو، بسیار بالاتر از قوطیهای معمولی است.
اما باید دید نظر تولید کنندگان قوطی های فلزی در رابطه با مزایا و مضراتاین نوع بستهبندی چیست؟
مقاومت، دلیل استفاده از فلز
امیر نگهبان، مدیربازرگانی و مسئول تولید «شرکت صنایع قوطی تبریز» در همین رابطه در گفت و گو با «بازار بستهبندی» میگوید: «امروزه بسیاری از محصولات و کالاها در ظروف فلزی بستهبندی میشوند. در بستهبندی فلزی غذا عموما از دو فلز آلومینیوم و قلع (یا استیل) استفاده میشود. هر یک ازاین فلزات به عنوان قوطیهایی برای نگهداری مواد غذایی مزایا و معایبی دارند.»
وی میافزاید: «بستهبندیهای فلزی در مواقعی که به استحکام بالا و مقاومت در برابر ضربه نیازمندیم بسیار کارآمدتر از هر نوع بستهبندی دیگر عمل میکنند. در بستهبندی برخی مواد که خاصیت اسیدی دارند، باید بسیار دقت کرد. برای مثال گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد. اگراین مادۀ غذایی را در قوطیهای آلومینیومی بستهبندی کنیم، واکنشهای شیمیایی صورت میگیرد و موادی که تولید میشود برای سلامتی مصرف کننده بسیار خطرناک خواهد بود.»
مدیربازرگانی شرکت صنایع قوطی تبریز عنوان میکند: «قوطیهای فلزی در مقابل درجه حرارت بالا از مقاومت بالایی برخودار هستند.این مواد اولیۀ بستهبندی، مقاومت فوق العادهای نسبت به نفوذ رطوبت، نور و اکسیژن نیز نشان میدهند و خاصیت مسموم کنندگی هم در آنها پایین است همچنیناین قوطیها به علت داشتن خاصیت مغناطیسی از تسهیلات خاصی نظیر جابه جایی در خط تولید به وسیله خاصیت مغناطیسی برخوردار هستند.»
نگهبان با بیاناینکه بستهبندی فلزی محتویات داخل خود را تازه و با کیفیت نگه میدارد، مطرح میکند: « بستهبندی فلزی محصول را با کیفیت نگه میدارد ولی از شفافیت برخوردار نیست. یعنی محتویات داخل آن دیده نمیشوند واین خود یک نقطه ضعف محسوب میشود چون مصرف کنندگان نمیتوانند داخل بستهبندی را مشاهده کنند. بنابراین قوطیهای فلزی نسبت به بستهبندی پلاستیکی شفاف در بخش خرده فروشی و سوپر مارکتها کمتر به فروش میرسند.»
بازیافت فلز به محیط زیست
بهنوش اسلامیه مدیرمالی «شرکت ایران قوطی» نیز در همین رابطه در گفت و گو با «بازار بستهبندی» میگوید: «قوطیهای فلزی با وجود وسعت مصرف و گستردگی توسعه دارای مزایا و معایبی هستند. ازمزایا و معایب بستهبندی فلزی میتوان بهاین نکات اشاره کرد که بستهبندی فلزی محیطی غیر قابل نفوذ و محافظت عالی از خواص مواد غذایی حفظ بو، طعم، رنگ و ارزش غذایی مواد برای مدت طولانیایجاد میکند.»
وی میافزاید: «یکی از ضررهایی که بستهبندیهای فلزی دارداین است که سمی به نام بوتولیسم درون بعضی از قوطیهای فلزیایجاد میشود که فلج کنندۀ عضلات بدن و کشنده است و راهی که برای حلاین مشکل پیشنهاد میشوداین است که قوطی فلزی قبل از مصرف حداقل ۲۰ دقیقه در آب جوش بجوشد.»
مدیرمالی شرکتایران قوطی بیان میکند: «قوطی فلزی مزیت دیگری نیز دارد. استفاده از فلز در ساختاراین نوع بستهبندی کمک میکند که قوطی پس از طی دوران مصرف قابلیت بازیافت به محیط زیست را داشته باشد و همین مسئله آنقدر مهم است کهایجاد آلودگی را برای طبیعت به همراه نیاورد و دوستداران محیط زیست و طبیعت همین مسئله و مزیت را نیز در انتخاب بستهبندی در نظر میگیرند.»
اسلامیه عنوان میکند: «برتری دیگری که بستهبندی قوطی فلزی دارد،این است که میتوان در سایز و ابعاد مختلف، آن را طراحی کرد و فرمهای مختلف متنوع و دلخواهی را در قوطیایجاد کرد.»
فلز، بستهبندی گران قیمت
فرهاد مرندی مدیرعامل «شرکت پارس قوطی آذران» نیز در همین رابطه در گفت و گو با «بازار بستهبندی» میگوید: «کارخانه های زیادی وجود دارند که هر یک در گوشهای از جهان مشغول تولید و بستهبندی محصولات خود هستند. به عبارتی بستهبندی محصولات به همان اندازه ی فرآیند اصلی تولید از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا اگر بستهبندی محصولات تولید شده به صورت هوشمندانه انجام نشود کالا به صورت سالم به دست مشتری نمی رسد.»
وی می افزاید: «فلز از کاربردیترین انواع مواد بستهبندی است کهاین مسئله به دلیل ترکیبی از حفاظت فیزیکی عالی، شکل پذیری، قابلیت تغییر و بازیافت است. ظروف حلبی یا فلزی در ماندگاری بلند مدت بسیار مفید هستند. همچنین مقاومت بسیار بالایی در برابر تغییر دما و رطوبت دارند، نفوذ پذیری خیلی کمی دارند.»
مدیرعامل شرکت پارس قوطی آذران مطرح می کند: «بر خلاف سایر بستهبندی ها مانند پلاستیک، فلز بسیار سنگین است.این همان چیزی است که به دلیل روند ساخت، آن را به گزینه بستهبندی گران قیمت تبدیل کرده است. مراحل ساخت چندگانه چندین روش پیچیده در تولید و ساخت فلز و همچنین چندین ماده ورودی نقش دارد و ماشین های مختلفی نیز درگیر هستند.»