نیاز بشر به بستهبندی از زمانی به وجود آمد که پناهگاه دائمی برای خود پیدا کرد و سکنی گزید. در چنین شرایطی انسانها ناچار بودند غذایی که به دست آوردند را از محلهای مختلف جمعآوری کنند و به محل سکونت خود بیاورند. از همین رو نیاز بود که از مواد غذایی خود نگهداری کنند. این نیاز باعث شد که اولین انواع بستهبندی نظیر کدوهای خشک شده، صدفها، برگها، پوست حیوانات و دیگر مواد طبیعی مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین برای انتقال آب، شیر، ماست، روغن یا دوغ از پوست حیوانات استفاده میشد. با گذشت زمان انواع بستهبندی و اشکال آن متفاوت و پیشرفته شد و به اشکال مختلف درآمد.
بستهبندیهای تتراپک
بستهبندیهای تتراپک نوعی از بستهبندی است که اولین بار توسط دکتر رابنراوزینگ سوئدی در سال 1943 میلادی اختراع شد که طی آن، بیشترین حجم از ماده غذایی، در کمترین حجم بستهبندی جای میگیرد. به این ترتیب اولین شکل این بستهبندیها به نام تتراکلاسیک به بازار ارائه شده که به شکل هرم بود. دکتر رابنراوزینگ در همان سال به اتفاق همکارانش تولید این ماشین را در سوئد شروع کرد. چند سال بعد سیستم اسپتیک را که دستاورد آن ماندگاری طولانی محصول بستهبندی شده بود، به بازار عرضه کرد. بعدها شرکت تتراپک روش انحصاری بستهبندی خود را که بستهبندی در مواد چند لایه مخصوص تتراپک بود، توسعه داد و امروزه شرکت تتراپک علاوه بر انواع بستهبندی، کاغذ چند وجهی، انواع بستهبندیهای پلاستیکی را به تولید خود اضافه کرده است.
مفهوم و ویژگیهای بستههای تتراپک
مفهوم تتراپک اشاره به چهار وجهی بودن بستهها دارد. البته این نامها بعدا مرسوم شد، چرا که اولین بستهبندی که توسط شرکت تولیدکننده بستهبندیهای تتراپک ارائه شد چهار وجه بود. امروز حتی هشت وجهی هم دارد. اساس تتراپک از ابتدا بستهبندی در کاغذهای چند لایه (لمینه) بوده است. کار بدین شکل بود که اینها برای اولین بار در لوند سوئد شیر را در پاکتهای مثلثی شکل کاغذی بستهبندی کردند، که امروزه در ایران هم وجود دارد. این نوع بستهبندیها در زمان خود، پدیدهای نو ظهور بود. این بستهبندی را در ابتدا شرکت تتراپک معرفی کرد. ولی پس از مدتی که دوران نو ظهور خود را گذراند. برخی شرکتها شروع به کپی کردن آن کردند و اکنون شرکتهایی نظیر pkl آلمان همین تکنولوژی را تولید میکنند و بستههایی شبیه به تتراپک را ارائه میدهند. یکی از ویژگیهای این بستهبندی، نگهداری طولانی محصول درون آن است. برای مثال میتوان شیر را حدود چهار ماه در دمای معمولی در این بستهبندی نگهداری کرد. البته به عملیاتی که قبل از پر شدن روی شیر انجام شده، بستگی دارد. اگر شیر، پاستوریزه باشد، زمان نگهداری آن مانند شیر داخل بطری است. اما اگر شیر استریلیزه باشد در این بستهبندیها تا ماهها قابل نگهداری است. نکته مهم در اینجاست که این روش بستهبندی قبل از پر شدن حجم کمی را میگیرد چرا که مواد بستهبندی بصورت رول است و در حین پر شدن بصورت پاکت در میآید. یعنی میتوان مواد لازم برای بستهبندی 5/2 میلیون پاکت را در یک کامیون 20 تنی جابجا کرد. این قابل مقایسه با بطریهای شیشهای یا پلاستیکی نیست. عمر این تکنولوژی بازمیگردد به زمان ابداع آن. این روش زمانی ابداع شد که خواستند شیر پاستوریزه را بستهبندی کنند. حدود 7 یا 8 هشت سال بعد از آن سیستمهای استریلیزاسیون و اسپتیک ابداع شد. بطور معمول تتراپک از هفت لایه تشکیل شده است. البته تعداد لایهها بستگی دارد که این بستهبندی برای شیر پاستوریزه بکار میرود یا شیر استریل یا آبمیوه. برای مثال به طور معمول برای آبمیوه از داخل بسته اگر حساب کنیم، دو لایه پلیاتیلین، یک لایه آلومینیوم به عنوان محافظتی در برابر نور و اکسیژن ، دوباره یک لایه پلیاتیل، یک لایه کاغذ چاپ، یک لایه چاپ و یک لایه دیگر پلیاتیلن که کار چاپی را در مقابل رطوبت محافظت میکند، وجود دارد. نوع ماده بستهبندی برای محصولات متفاوت، متنوع است. برای شیر پاستوریزه نیازی به لایه آلومینیومی نیست. در حالی که برای شیر استریل لایه آلومینیوم لازم است. یا اینکه برای بستهبندی رب گوجه فرنگی لایههای پلیاتیلن داخلی، ضخامت بیشتری دارند. بسته به اینکه محصول پر شده تا چه اندازه اسیدی یا قلیایی یا نفوذپذیر باشد، ضخامت و جنس لایه تغییر میکند. امروزه در بازارهای بینالمللی این مواد فقط منحصر به شرکت تتراپک نیست.
تتراپک بدون درپوش پلاستیکی
نام تتراپک Tetra pak برگرفته از نام شرکت سوئدی با همین نام است که نخستین بار در سال 1951 از این تکنولوژی استفاده کرد. این شرکت زیر مجموعهای از گروه صنعتی Tetra Laval است که علاوه بر تجهیزات بستهبندی، ماشین آلات بستهبندی و خطوط تولید مواد غذایی را نیز تولید میکند.
انواع بستهبندی های تتراپک
تتراپک طیف وسیعی از انواع سیستمهای بستهبندی را داراست. تنوع این بستهبندیها مطابق دانش روز تغییر نموده و در برگیرنده بستهبندیهای پاکتی و پلاستیکی است.
1-بستهبندی ضد عفونی شده/ مدتدار (اسپتیک)
در جوامع متکی به کشاورزی شیر به میزان کافی قابل دسترسی است. مشکل زمانی ایجاد میشود که جوامع بزرگ شکل میگیرند و شیر در حد تولید مصرف نمیگردد. بستهبندی ضد عفونی شده (مدتدار) توسط تتراپک در سال 1960 اختراع شده است. بستهبندی ضد عفونی شده نوعی از بستهبندی است که محصول را طی مراحلی با دمای ماوراء (بسیار بالا) به سرعت حرارت داده و آن را سرد نموده و سپس در محیطی استریل وارد بستهبندیهای استریل مینمایند. عملیات گرمایشی چند ثانیه به طول میانجامد تا اطمینان حاصل شود که محصول کیفیت خود را حفظ نموده است. بستهبندی اسپتیک محصول را برای مدت طولانی بدون نیاز به یخچال، تازه نگه میدارد. این بستهبندی از 006/0 میلیمتر لایه آلومینیوم تشکیل شده که محتوی بسته را از اکسیژن و نور حفاظت میکند. بستهبندی اسپتیک تتراپک از زمان اختراع (اواخر دهه 1960) تاکنون با موفقیت بسیاری روبرو بوده است.
۲ـ بستهبندی تترابریک
بستهبندی ضدعفونی شده تترا بریک به شکل آجر مستطیلی و مخصوص حمل در پالتهای اروپایی طراحی شده که در چهار فرمت متفاوت تولید میشوند: بیس لاین، میدلاین، اسکوآلاین و اسلیم لاین. شیر و آبمیوه پاستوریزه میتوانند در بستهبندی تترابریک و برای توزیع سردخانهای عرضه گردد. فنآوری پایه برای تترابریک اسپتیک همان فنآوری به کار برده شده در تترا کلاسیک اسپتیک، تتراپریسما اسپتیک، تترا وج اسپتیک و تترا فینواسپتیک است.
۳ـ تترا کلاسیک اسپتیک
تتراکلاسیک اسپتیک بستهبندی مناسبی برای مواد غذایی مایع به خصوص آشامیدنیها، غذای مدارس، یخمک، سس گوجه فرنگی و دسرها است.
4- تترا فینو اسپتیک
بستهبندی تترا فینو اسپتیک مناسب بازارهای در حال توسعه است. این نوع بستهبندی به شکل کیسه و بدون تا خوردگی است. سیستم بستهبندی تترا فینو اسپتیک راهی مناسب برای بستهبندی و فرآوری شیر به روش UHTبه حساب میآید.
5- تترا پریزما اسپتیک
بستهبندی تتراپریزما اسپتیک بستهبندی پاکتی (مقوایی) منحصر به فردی است که به شکل هشت ضلعی و دارای هشت پنل طراحی شده است. این بستهبندی مناسب آیس تی، آیس کافی، شراب، شیر، نوشیدنی های تقطیر شده و آبمیوهها است.
6-تترا ریکارت
تتراریکارت سیستم جدید بستهبندی مقوایی و فرآوری غذاهایی است که ماندگاری زیادی دارند. تتراپک هم اکنون با استفاده از فنآوری استرلیزه در ظرف یا ریتورت، آماده ارائه راهحلی جدید برای بستهبندی آن دسته از مواد غذایی است که به طور سنتی در قوطی یا شیشه و پارچ نگهداری میشدند مانند میوهجات، سبزیجات، غذاهای آماده یا غذای حیوانات. از نظر تکنیکی تترا ریکارد را میتوان یک گام بزرگ در فنآوری به شمار آورد، چرا که پیش از این «جوشاندن» یک قوطی پاکتی امکانپذیر نبود.
7- تترا رکس :
قسمت بالای این بستهبندی مقوایی شیبدار است که ابتدا ته بستهبندی چسب خورده و بسته میگردد سپس پر شده و در آخر، قسمت بالای آن چسب خورده و بسته میشود. پنل پنجم و ششم این بستهبندی مواد محتوی آن را از تماس با لبههای کاغذی خام مصون میدارد.
8- تترا تاپ:
این بستهبندی شامل تلفیقی منحصر به فرد از بدنه مقوایی و در پلاستیکی است که در عین شیک و کلاسیک بودن دارای لبههایی منحنی و نرم است. این نوع بستهبندی بهداشتی و دارای ایمنی در حمل، توزیع و انبار آسان برای تولیدکننده است. شکل متمایز این بستهبندی در قفسه فروشگاه ها، توجه افراد را به خود جلب میکند.
9- تترا وج اسپتیک :
بستهبندی تترا وج اسپتیک با استفاده از فنآوری تترا بریک اسپتیک جلب اطمینان میکند. شکل متمایز این بستهبندی امکان به دست آوردن «تمایز در محصول» را فراهم میسازد. هدف ازبه کارگيري فرآيند بستهبندي تتراپک فراهم آوردن امکان بستهبندي نوشيدنيها بدون نيازبه مواد نگهدارنده و افزايش ماندگاري آبميوهها است. امروزه جديدترين نوع بستهبندي به نام بستهبندي تتراپک در جهان شناخته شده است. بر اين اساس محصولات در قوطيهاي 4 گوش چندلايه اي به نام تترا پک بستهبندي ميشوند. از ميان بستهبنديهاي تتراپک، بستهبندي تتراپريزما جديدترين و آخرين تکنولوژي تتراپک در جهان را به خود اختصاص داده است. بستهبندي 8 وجهي يا تتراپريزما مزاياي بسياري نسبت به ساير انواع تتراپک دارد. يکي از مهمترين ويژگي آنها شکل منحصر به فرد و کاملاً نو و جديد آن ميباشد. اين نوع بستهبندي به راحتي در دست جابجا شده و قابليت حمل بالایي دارد و نيز به دليل 8 وجهي بودنش در برابر ضربات در حين حملونقل مقاوم تر ميباشد.
بستهبندي تتراپريزما از 7 لايه تشکيل شده که اين لايهها ازدرون به بيرون عبارتند از:
1- دو لايه پلياتيلني مجاور با محصول
2- فويل آلومينيوم
3- لايه پلياتيلني مياني
4- دو لايه مقوا
5- لايه پلياتيلني مجاور به هوا
مزیت استفاده از بستهبندی تتراپک
بستهبندیهای ایجاد شده توسط این دستگاه مزیتهای زیادی دارد. از مزیتهای آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1-حجم کمتر این پکها نسبت به دیگر انواع بستهبندی مانند شیشه و فلز و پلاستیک.
2- وارد نشدن نور و رطوبت و دیگر عوامل محیطی بهداخل بستهبندیها به دلیل لایههای محافظتی زیاد.
3- استفاده از پلیاتیلن باعث وارد نشدن هوا به درون پک میشود.
4- برای نگهداری کردن از محتویات داخل پک نیازی به مواد نگهدارنده وجود ندارد و این یکی از مهمترین مزیتهایی است که این نوع از بستهبندیها دارند.
به طور کلی دستگاه تتراپک یکی از تجهیزات مورد نیاز برای انجام بستهبندی چند لایه محصولات است. در این روش بستهبندی، ماندگاری محتویات بسته بیشتر خواهد بود و از طرفی نیازی بهاضافه کردن هیچ نوع افزودنی هم ندارد. بههمین دلیل در دنیای امروزی طرفداران زیادی دارد و شاهد افزایش میزان تولید این نوع از بستهبندیها در این صنعت هستیم.
محمد جواد اخلاقی یزدی نژاد مدیرفروش شرکت «پتروپاک پارس یزد» در گفتوگو با خبرنگار ماهنامه «بازار بستهبندی» میگوید: «بستهبندهای تتراپک بستهبندهای استریلیزه شدهای موجود در بازار هستند که مخاطبان زیادی جذب کرده و مورد استقبال قرار گرفتهاند. در حال حاضر هر کسی میتواند داخل بازار دستگاههای پک با هزینه پایین تهیه کرده و شروع به کار کردن کند. اما به دلیل اینکه مردم اعتماد کافی از لحاظ بهداشتی بودن به پکهای موجود در بازار ندارند بیشتر به سمت بستهبندیهای تتراپک که دستگاههای تولید آنها از لحاظ قیمت بیشتر و نسبت به سایر بستهبندیها بهداشتیتر است میروند. بستهبندهای بهداشتی تتراپک بیشتر در صنایع لبنیات، انواع نوشیدنیها مانند: آبمیوه و شیر مورد استفاده قرار میگیرد.»
وی در ادامه عنوان میکند: «متریال مورد نیاز در تولید بستهبندیهای تتراپک پلیاتیلن، آلومینیم و کاغذ است که تمام این متریالها بهداشتی هستند. اما از لحاظ قیمت مواد اولیه آلومینیم به دلیل به مشکل خوردن واردات آن از مابقی متریال مورد استفاده در تولید بستهبندهای تتراپک گرانتر است. نگهداری خوب، بهداشتی بودن، استریل بودن بالای این نوع از بستهبندی باعث محبوبیت آن در بازار شده و همچنین از مزیتهای آن به حساب میآید. بستهبندیهای تتراپک به دلیل نفوذپذیری کمتری که دارد مدت نگهداری و حفاظت از موادغذایی داخل آن بیشتر میشود به همین دلیل تقاضاکننده بیشتری هم نسبت به سایر بستهبندیها دارد.»
اخلاقی در پایان مطرح کرد: «در صورتی که واردات پاکت داخل کشور ما قطع شود و تعرفه واردات پاکت را بیشتر از مواد اولیه کنند جای گسترش بستهبندیهای تتراپک داخل بازار وجود دارد.کمک دولت در این شرایط همکاری کردن با تولیدکنندگان است که جای گسترش برای این صنعت را باز کند که با پیشرفت این صنعت فرصت کار و اشتغال برای نیروی کار هم بیشتر میشود.»