یکی از عوامل بسیار مهم در فرایند بستهبندی محصولات، رطوبت نسبی هوا است که به شدت بر سرعت عمل، کیفیت بستهبندی و ماندگاری آن اثرگذار است. برای همین در صنعت بستهبندی با توجه به نوع مواد، شرایط دما و رطوبت خاصی را باید تأمین کرد. یکی از مهمترین نکات برای بستهبندی، استفاده از جاذبهای نور، اکسیژن، اتیلن، بو و رطوبت است. در قوطیهای دارو، موادغذایی، لوازم چرمی و… بستههای بالشتک مانندی وجود دارند که اینها همان جاذب رطوبت هستند. این جاذبها باعث افزایش ماندگاری و جلوگیری از فاسد شدنشان میشود.
در یک هایپرمارکت و فروشگاه زنجیرهای بیش از هزاران محصول بستهبندی شده برای فروش عرضه میشود که هر کدام برای جلب نظر مصرفکننده با دیگری در رقابت است. به راحتی میتوان فهمید که چرا بستهبندی اهمیت بسیار بالایی در فروش آن محصول دارد. این صنعت نه تنها از منظر رقابت بلکه برای حفظ زنجیره تأمین، حفاظت و نگهداری از محصول اصلی نیز بسیار مهم است. تولیدکنندگان و گروههای بستهبندی مدرن اغلب بهترین عملکرد را در طراحی، بستهبندی و چاپ از خود نشان میدهند تا فروش بالایی داشته باشند. از نگاه بسیاری از مصرفکنندهها یک محصول باکیفیت باید بستهبندی با کیفیت و بسیار خوبی هم داشته باشد. برای افزایش هرچه بیشتر کیفیت بستهبندی، گروهها و تولیدکنندهها موظف هستند شرایط محیطی مناسب را فراهم کنند. رطوبت مناسب در بسیاری از مراحل تولید نقش اساسی دارد و بخش نهایی تولید محصول یعنی بستهبندی نیز تحت تأثیر رطوبت نسبی هوا است.
اهمیت رطوبت در صنعت بستهبندی
اولین و مهمترین عامل تاثیرگذار در خراب شدن جعبه و کارتن بستهبندی، دمای نامناسب و رطوبت است. مواد اولیه ساخت مقوا و کاغذ برای بستهبندی الیافهای چوبی است که خاصیت جذب رطوبت دارند. بنابراین کارتنها و جعبهها نیز قابلیت جذب رطوبت را خواهند داشت. اگر در تولید کارتن و جعبه از مواد ضد رطوبت استفاده نشود کارتنها و جعبهها رطوبت را به خود جذب میکنند و خراب میشوند، بنابراین میتوان گفت رطوبت یکی از مهمترین عوامل در خرابی کارتن و جعبه مقوایی در تولید بستهبندیها هستند چرا که با جذب رطوبت لایههای ورق کارتن سست میشود.
تأثیر رطوبت بر بستهبندی
یکی از مهمترین اثر منفی خشکی هوا و کم بودن رطوبت، ایجاد الکتریسیته ساکن است. الکتریسیته ساکن به تجمع بارهای الکتریکی در یک نقطه گفته میشود که بصورت ناگهانی هم تخلیه میشوند. در خط بستهبندی بین اجزای دستگاه بستهبندی و مواد اصطکاک زیادی وجود دارد. برای همین بخش بستهبندی به شدت در معرض الکتریسیته ساکن است. وجود الکتریسیته ساکن در بین مواد مخصوصا کاغذ یا نایلون باعث چسبندگی یا فاصله گرفتن بسیار زیاد ورقهها از هم میشود و به طور کلی خط بستهبندی را با مشکل جدی مواجه میکند. اما در مقابل افزایش بیش از حد رطوبت نیز باعث نمدار شدن مواد و چسبندگی بیش از حد آنها به هم میشود. بازه رطوبت مناسب با توجه به جنس بستهبندی متفاوت است.
رطوبت مناسب برای بستهبندیها
در زمان چاپ لیبل بر روی بستهبندی برای جلوگیری از سفت شدن لبهها، پیچخوردگی و چینخوردگی به رطوبت 50 الی 55 درصد نیاز است. موادی که با فویل بستهبندی میشوند همچون درِ محصولات لبنی؛ باید تحت رطوبت بیش از 45 درصد بستهبندی شوند وگرنه در اثر الکتریسیته ساکن، رول فویل به همدیگر چسبیده و عملکرد دستگاه فویل زن مختل خواهد شد.
چسبهایی که در بستهبندی محصولات به کار میروند نیز نسبت به رطوبت محیط حساس هستند. خشک بودن هوا باعث میشود تا نوار چسب نیز رطوبت خود را از دست بدهد و بر روی جعبه بستهبندی یا محصول نچسبد. رطوبت 50 الی 55 درصد برای این نوع بستهبندیها پیشنهاد شده است.
در بستهبندیهای کارتنی و یا مقوایی نیز رطوبت بالای 50 درصد و نهایتا 55 درصد پیشنهاد شده است. کارتن بستهبندی برای انعطاف لازم نیاز به رطوبت مناسب دارد. کمبود رطوبت علاوه بر ایجاد بارالکتریکی ساکن، باعث پارگی، جمع شدن و پیچخوردگی لبههای کارتن میشود. با توجه به اثرپذیری بالای کاغذ در برابر رطوبت، کنترل رطوبت در صنعت کاغذسازی نیز یک مبحث بسیار مهم است.
جاذبهای رطوبت در بستهبندی
اگر همین حالا به سراغ بستهها و قوطیهای دارویی بروید، بیشک مواد جاذب رطوبتی که به صورت کروی هستند را مشاهده خواهیدکرد. وجود این مواد برای بستهبندی انواع موادغذایی که به رطوبت حساس هستند، بسیار ضروری است. از دیگر کاربردهای مواد جاذب رطوبتی میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
1-بستهبندی داروها
2-بستهبندی موادغذایی
3-خشکنگهداشتن کفشهای چرمی
4-رفع رطوبت لباسها
5-محافظت از عکسها
6-تصفیه آب
7-حفظ آثار باستانی
8-جلوگیری از نمزدگی و کپک بین کتابهای قدیمی
9-جلوگیری از تیرهشدن جواهرات
10-ساخت بسترهای حیوانات خانگی و صدها کاربرد دیگر
جاذبهای نور، اکسیژن و رطوبت
یکی از مهمترین نکات برای بستهبندی، استفاده از جاذبهای نور، اکسیژن، اتیلن، بو و رطوبت است. به احتمال زیاد در قوطیهای دارو، موادغذایی، لوازم چرمی و… بستههای بالشتک مانندی دیدهاید. اینها همان جاذب رطوبت هستند که باعث افزایش ماندگاری و جلوگیری از فاسد شدکالا میشود. مهمترین عامل سرپا ماندن صنعت بستهبندی، بی شک وجود جاذبهای رطوبت است. در واقع رطوبت که عامل ایجاد قارچ، باکتری و مواد میکروبی است، به واسطه جاذب رطوبت در بسته انواع موادغذایی، اشیا، محصولات کشاورزی و… از بین میرود.
جاذب رطوبت (سیلیکاژل) دارای باندهای آزاد هیدروژنی است که در مجاورت با رطوبت، مولکولهای آب را به خود جذب میکنند. پس برای استفاده از آن برای بستهبندی کافیست به اندازه لازم چند پد سیلیکاژل با محصول مورد نظر در مجاورت قرار بگیرد تا مشکل رطوبت در بستهبندی حل شود.
پدهای سیلیکاژل به عنوان بهترین جاذب رطوبت، تاریخ انقضا ندارد. یعنی اینکه میتوان تا چندین مدت از آنها برای بستهبندی استفاده کرد. کافیست پدهای جاذب رطوبتی که برای بسته نان استفاده کردید را ۶ ساعت در معرض حرارت آفتاب قرار دهید و دوباره برای حفظ و نگهداری کیف و کفش و… استفاده شود.
در حالت کلی میتوان گفت که جاذبهای رطوبتی، قابل احیا هستند و با خرید چند بسته از آن تا مدت زیادی میتوان از آنها استفاده مجدد کرد.
محمد صادق ساجدیان فرد مدیرعامل شرکت «فاتح بنیان سپیدار» در گفتوگو با خبرنگار «بازار بستهبندی» میگوید: «رطوبت زیاد هوا باعث از بین رفتن بافت جعبه بستهبندی مانند کارتن و جعبههای کارتنی میشود. در نتیجه پکیجینگ و جعبه بستهبندی، در آخر ناقص به دست مشتری میرسد. برای از بین رفتن مشکل رطوبت و جلوگیری در مقابل رطوبت هوا چند راه وجود دارد. اولین راهحل استفاده از سیلیکاژل (جادب رطوبت) است. دومین راه استفاده از دستگاه التراسونیک جاذب رطوبت است که بیشتر در سردخانهها برای موادغذایی و میوهها مورد استفاده قرار میگیرد.»
وی در ادامه توضیح میدهد: «بستهبندیهای جدیدی روانه بازار شدهاند که از پنج لایه تشکیل شده است. این کارتنهای بستهبندی از پنج لایه مقوا و یک لایه سلفون تشکیل شده است. در اصل لایه آخر آن یعنی سلفون برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل بستهبندی تعبیه شده است. وجود این سلفونها روی بستهبندی به نوعی آپشن به حساب میآید که اکثر کارخانهها در اختیار مشتریان قرار میدهند.»
مدیرعامل شرکت فاتح بنیان سپیدار همچنین میگوید: «پروپیلنها یک نوعی پلیمر هستند که در تهیه سلفونهای جاذب رطوبت مورد استفاده قرار میگیرند. سلفونهای درست شده از این نوع پلیمر توانایی مقاومت در برابر رطوبت و حتی تماس مستقیم با آب به صورت طولانی را دارند.»