موفّقیّت عملیات نگهداری و بسته بندی بعضی از کالاها، به تمیر بودن کالا بستگی دارد. فیلم های پلیمری که به منظور حفاظت از کالا به کار می روند در صورت کثیف بودن سطوح کالا یا پوشیده بودن آن ها با ذرات حاصل از خوردگی( مثلا کالای آهنی که سرشار از زنگ آهن باشد) نمی توانند محافظت مناسبی برای کالا باشند.
آلودگی
زمانی که سطوح کالاها با مواد دیگری پوشیده شده باشند، باید گفت که سطوح این کالا کثیف هستند. هر قطعه ساخته شده، به طور واقعی از زمان تولید تا زنمان رسیدن به دست مصرف کننده در معرض انواعی از آلودگی ها می باشد. نمونه هایی از این آلودگی ها یا آلوده کننده ها عبارتند از : ترکیبات ریخته گری، فرزکاری، خنک کاری، تراشه های فلزی، براده ها، مواد ساینده، کثیفی کارگاه یا محصولات خوردگی که در خلال فازهای مختلف ساخت تشکیل می شوند.
انواع آلوده کننده ها
آلوده کننده ها به چهار گروه کلی ذیل تقسیم می شوند:
گروه اول- آلوده کننده های قابل بر طرف شدن با آب: مانند اثرات انگشتان نمک های حاصل از عملیات حرارتی و مانند آن ها که با آب قابل بر طرف شدن می باشند.
گروه دوم- آلوده کننده های قابل بر طرف شدن با حلّال ها: مانند روغن ها، گریس ها، صابون ها، ترکیبات یا محلول های برش کاری.
گروه سوّم- آلوده کننده هایی با چسبندگی ضعیف: ماننده ذرّات کثیف جامد، تراشه های فلزات که نمی توان آن ها را با آب و خلال تمیز و برطرف کرد.
گروه چهارم- آلوده کننده هایی با چسبندگی زیاد: مانند رسوبات کربتی، پوسته پوسته شدن حرارتی که نمی توان آن ها را به جز با روش های مکانیکی تمیز نمورد.
اثرات آلوده کننده ها
مواد آلوده کننده، سطوح اقلام را به روش های مختلف تحت تاثیر قرار می دهند. بعضی از آن ها خورنده بوده، برخی دیگر رطوبت گیر و باعث خوردگی می شوند و برخی دیگر از آلوده کننده ها از چسبیدن کامل یک پوشش محافظ، ممانعت می نمایند. آلوده کننده های جامد با ایجاد یک لایه نازک آلودگی بر سطح کالا، باعث نفوذ رطوبت و عوامل خورنده بر آن ها می شوند. اغلب آلودگی ها باعث زنگ زدگی برخی اقلام می شوند. در کالای فلزی، وجود یکی از شرایط زیر باعث بروز خوردگی در سطح فلز می شود:
-فلز+اکسیژن+آب(رطوبت)
-فلز+اسید یا قلیا+ آب (رطوبت)
-فلز+نمک+ۀب(رطوبت)
-فلز+گازها یا بخارات خورنده+آب(رطوبت)
همانطور که ملاحظه می شود در تمام شرایط، رطوبت به عنوان عامل اصلی محسوب می گردد.
از بین بردن آلوده کننده ها
از بین بردن آلوده کننده، بستگی به ترکیب، درجۀ بحرانی بودن، وضعیت سطح، پیچیدگی کالا و نوع آلوده کننده دارد.
حتی اثرات زنگ زدگی را نمی توان با یک حلّال روغنی برای از بین بردن زنگ زدگی فلزات و پوسته های فلزات مناسب نخواهد بود، خمچنین عکس آن نیز صادق است.
هم آب و هم حلال های امولسیون آن می توانند آلودگی های قابل پاک شدن با آب را از بین ببرند. سطح صیقلی قطعات در صورت آلوده شدن با عرق ( رطوبت سطح پوست)، اثر انگشتتان و یا آلودگی قابل پاک شدن با مواد آلودگی با ترکیبی از مواد تمیز کننده مذکور پاک می شوند.
الزامات پاک سازی
کالاها باید به وسیلۀ هر فرآیند یا فرآیند های مناسبی که برای آن ها زیان آور نیستند، تمیز و خشک شوند. سطح بحرانی و حساس ( تلرانس های ماشین کاری شده دقیق) برای حصول اطمینان از رفع آلودگی های خورنده نظیر، خاک، روغن، اثر انگشتان، عرق و کلیۀ بقایای اسیدی و قلیایی دیگر، باید تمیز شوند. برخی الزامات تمیز کاری عبارتند از
الف- تمیز کاری، باید شامل کا کالا باشد و با دقت انجام شود؛
ب- کالا نباید آسیب ببیند؛
ج- اثر انگشتان از روی سطوح پاک شود؛
د-جدا کردن کالا محدود باشد؛
ه- کالا تمیز کاری و قسمت های مورد نیاز شود.
معیار های انتخاب روش تمیز کاری
ترکیب کالا: ترکیب شیمیایی کالا، انتخاب فرآیند تمیز کاری را محدود می کند. کالاهای با جنس آلومینیومی یا روی ، نباید با تمیزکننده های قلیایی به دلیل اثر زیان آورشان تمیز شوند. کالاهای غیر فلزی مانند پلاستیک، پارچه، پنبه، ترکیبات آلی دیگر نباید به صورت نامنظم با تمیزکننده های آلی و قلیایی قابل حل در آب، تمیز شوند. برای تمیز کردن ایت قبیل از کالاها در صورت استفاده از شونده های آلی یا قلیایی محلول در آب، باید عمل پاک سازی خیلی سریع صورت گیرد و همچنین فقط به قسمت های مهم و حساس کالا محدود شود. حلال های نفتی برای اکثر مواد پلاستیکی و کائوچوی مصنوعی اثر زیان آور دارند. در صورت در کنار هم بودن و یا ترکیب مواد فلزی و غیر فلزی در یک مجموعه، فرآیند تمیز کاری باید به دقت انجام شود و انتخاب نیز با توجّه به نوع مواد موجود در مجموعه کنترل شود.
پرداخت سطح کالا: برخی فرآیند های تمیز کاری برای استفاده روی سطوح پرداخت شده (صیقلی) مناسب و بی خطر هستند. در حالی که برخی فرآیند های دیگر، احتمالا به پرداخت سطح آسیب می رسانند. برای نمونه، نباید از فرآیند تمیزکاری قلیایی روی آلومینیوم پولیشکاری شده استفاده نمود. همچنین هنگام استفاده از تمیزکننده های اسیدی برای تمیز کردن سطوح آهنی و قولادی باید دقت زیادی به عمل آورد. برای اکثر کالاهای فلزی با سطوح حساس، معمولا استفاده از حلال هاب نفتب با فرآیند های چربی زدایی با بخار توصیه می شود.
کالاهای با سطوح متخلخل، درزهای کوچک یا دارای سوراخ های مویی به دلیل عدم امکان رفع کلیۀ بقایا و در نتیجه بروز خوردگی، با فرآیند های تمیزکاری قیلیایی تمیز نمی شوند. کالاهای آغشته به روغن باید به وسیلۀ فرآیند مالشی تمیز کاری و سپس با استفاده از یک پارچۀ خشک تمیز شوند. کالای دارای سطوح رنگ شده یا لعابی نباید با یک محلول قلیایی قوی تمیز شوند.
پیچیدگی کالا: کالای دارای سطوح منظم، بریدگی، درز و سطوح نا هموار کمه می تواند سیّالات تمیز کننده را در خود نگه دارد، فقط باید با فرآیند برس زنی یا مالشی در صورت استفاده از محلول، تمیز شوند. کالاهای پیچیده را قبل از سوار کردن تمیز نمایید. تجهیرات پیچیده مثل ژنراتورهای برق، موتورها، راه اندازه ها، گیج ها، تجهیزات اندازه گیری و زمانی یا دیگر واخد های پیچیده را باید قبل از سوار کردن تمیز کرد و بعد از آن نیز تمیز نگه داشت.
دسترسی به امکانات: از مواد و تجهیزات باید در حد لزوم استفاده کرد. اگر مواد تمیز کننده و امکانات مورد نظر در دسترس نباشد، باید در انتخاب یک فرآیند جایگزین کاملا دقت کرد. حلال های تمیز کننده را می توان در یک زمان اضطراری در لوله ها، سطل ها و بشکه ها ریخته و استفاده نمود. فرآیند چربی زدایی با بخار داغ نیاز به تجهیزات خاص دارد؛ اما حلال های استفاده شده برای فرآیند چربی زدایی با بخار را می توان برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض بخارات، به صورت سرد استفاده نمود. بیشتر فرآیند های تمیزکاری، پیچیده نیستند، به طوری که می توان عملیات مربوطه را برای برآورده ساختن نیازهای وضعیت موجود، اصلاح نمود.
سلامتی و خطرات ایمنی: کلیۀ تمیز کننده باید مطابق با استانداردها، قوانین و مقررّات مربوطه انتخاب و استفاده شوند. در برخی از فرآیند های تمیز کاری ( برای نمونه چربی زدایی با بخار، تمیز کاری با حلال و از بین بردن اثر انگشتان) از مواد شیمیایی استفاده می شود که برای سلامتی زیان آور هستند.
روش های تمیز کاری
به طور کلی روش های تمیز کاری به دو دسته تمیزکاری مکانیکی و شیمیایی به شرح ذیل می شوند:
-تمیزکاری به روش مکانیکی؛
- تمیز کاری به روی شیمیایی.
روش تمیزکاری مکانیکی: از این نوع روش های تمیز کاری برای از بین بردن مواد آلوده کنندۀ جامد یا مواد چسبندۀ خیلی سخت، استفاده می شود. در این فرآیند ها از مواد ساینده، ابزار های فشاری و تجهیزات برقی استفاده می شود.
برخی از فرآیند های تمیزکاری مکانیکی عبارتند از:
-تمیزکاری با مکش هوا؛
-تمیزکاری با بشکۀ تمیز کن دوّار حاوی محلول؛
-تمیزکاری با ابزار ضربه ای؛
-تمیزکاری با برس یا سیم.
روش های تمیزکاری شیمیایی: برخی از انواع روش های تمیزکاری شیمیایی عبارتند از :
-تمیزکاری شیمیایی با استفاده از مواد تمیزکننده اسیدی؛
-تمیزکاری شیمیایی با اسفاده از مواد تمیز کننده قلیایی؛
-تمیزکاری شیمیایی با استفاده از مواد شونده.
فرآیند های تمیز کاری
از فرآیند های تمیزکاری با حلال برای پاک کردن روغن ها و چربی های باقی مانده بعد از ماشین کاری، فرز کاری، پولیش کاری، عملیات های مشابه یا هر زمانی که قطعه با مواد آلوده کنندۀ قابل حل در چربی آلئوده شود، استفاده می شود.
روش های تمیز کاری با حلال به کمک تجهیزات اسپری فشاری، قادر می باشند تا تراشه ها و دیگر ذرات چسبندۀ نه چندان سفت حاصل از عملیات ساخت کالا را رفع نمایند. از حلال های تمیزکننده زمانی استفاده می شود که تنها مواد آلوده کننده، یک لایه گریس یا روغن سبک باشد. از روش اسپری نیز در کالاهای با ساختار ساده و دارای سطوحی که اسپری حلال به آن جا می رسد، استفاده می شود. البته حلال های تمیزکننده قادر به پاک کردن سطوح زنگ زده و خورده شده نمی باشند.
حلال تمیزکننده
برخی حلال ها عبارتند از:
-مواد حلال تمیزکننده در هوای خشک(خشک شویی)؛
-تینر رنگ؛
-تتراکلرواتیلن؛
-ترکیب حلال پاک کنندۀ اثر انگشتان و ضد خوردگی.
تجهیزات قابل استفاده در روش تمیزکاری با حلال
در روش تمیزکاری با حلال معمولا از تجهیزات زیر استفاده می گردد:
-مخزن محتوی حلال نفتی؛
-ابزار چربی زدا با حلال قابل حمل به وسیلۀ نفر؛
-دستگاه های شوینده از طریق اسپری کردن حلال موجود.
مراحل تمیزکاری با حلال
برخی از این روش ها عبارتند از:
-عملیات غوطه ور سازی کالا در داخل حلال؛
-عملیات سایش و مالش با استفاده از پارچه و برس آغشته به حلال؛
-عملیات اسپری.
خشک کاری
بعد از تمیز کاری و قبل از اعمال حفاظت موقتی، کالاها باید کاملا خشک شوند. بعد از تمیز کاری برای پاک پردن محلول های تمیزکننده یا رطوبت باقی مانده، کالا باید فورا تحت عملیات خشک کاری قرار گیرند.
روش های خشک کردن
فرآیند خشک کردن با روش های مختلف به شرح زیر انجام می شود:
روش خشک کردن با هوای فشرده: در این روش کالای مورد نظر در معرض هوای فشردۀ تمیز و خشک قرار می گیرد.
روش خشک کردن با هوای داغ: در این روش کالای مورد نظر در معرض هوای داغ موجود در داخل یک دستگاه خشک کن دارای اجاق، دمنده هوا و کنترل دما قرار می گیرد.
روش خشک کردن با تشعشعات مادون قرمز: این روش یک روش عمومی برای خشمک کردن کالا می باشد. در این روش برای افزایش کارایی و بالا بردن سرعت خشک کردن، معمولا کالا قبل از قرار گرفتن در محفظۀ مادون قرمز، تحت اثر هوای فشرده قرار می گیرد.
روش خشک کردن با مالش: این روش فقط زمانی استفاده می شود که هیچ یک از روش های خشک کردن قابل اجرا نباشد.
یاد آوری می شود که در روش های خشک کردن با هوای داغ و تشعشعات مادون قرمز، دمای اجاق با هوای داغ یا محفظه مادون قرمز، بستگی به نوع موادی دارد که باید خشک شوند.
بنابراین اگر کالای مورد نظر قادر به تحمل دماهای بالا نباشد، نباید از این روش استفاده کرد. زمان صرف شده برای خشک کردن کامل کالا بر اساس اندازه کالا، عامل تمیز کنندۀ استفاده شده در فرآیند تمیزکاری و دمای خشک کردن تغییر می کند.
بیشتر بخوانید:
الزامات بسته بندی
عملکرد استاندارد بسته بندی
استانداردهای بسته بندی و سلامتی
الزامات مربوط به شرایط انبارش و بسته ها، مواد بسته بندی، حمل و نقل و جابهجایی
الزامات بسته بندی حمل و نقل دستگاه های اندازه گیری و کالاهای اساسی
الزامات بستهبندی حمل و نقلی خاص
تعریف فرآیند بستهبندی
عوامل مخرب/ خطرات مربوط به کالاها
ترکیب و پالت بندی کردن کالاها
بسته بندی متناسب با کالا