بستهبندی با هدفهای مختلفی از قبیل محافظت از کالا، افزایش مدت زمان ماندگاری، افزایش فروش و… طراحی میشود. بستهبندی محصولات در اصل هنر طراحی محصولات است.
طراحی جعبه تنها بر المانهای گرافیکی چاپ شده بر روی محصول تمرکز ندارد، بلکه به شکل فیزیکی و متریالهای استفاده شده نیز توجه دارد. با پیشرفت سریع تکنولوژی در زمینههای مختلف به ویژه صنعت چاپ و کاغذ، محدودیتهای پیشینی که برای طراحی ظاهر فیزیکی بستهها وجود داشت از میان برداشته شد. به گونهای که امروزه میتوان هرگونه بستهبندی با هر شکل و ظاهری را به چاپ رساند. مهمترین هدف از طراحی بستهبندی جلب نظر مخاطب و تشویق وی به خرید محصول است که معمولاً با استفاده از المانهای گرافیکی و طراحی زیبا و خلاقانه انجام میشود.
محصولاتی که از بستهبندی جذاب و خلاقانهای برخوردار هستند میتوانند نظر مشتریان بیشتری را به خود جلب کرده و فروش بهتری داشته باشند. وجود تکنولوژی پیشرفته و کمک طراحان باتجربه، همگی به تولیدکنندگان برای تولید محصولی خلاقانه که بتواند در اولین نگاه توجه همگان را به خود جلب کند، کمک میکنند.
عوامل مهم در طراحی بستهبندی
محافظت از محصول: هدف اصلی بستهبندی محصول، حفاظت از محتویات آن در هنگام حملونقل، نگهداری در انبار و زمان قرارگیری در قفسه فروشگاه است. در نتیجه بستهبندی باید قابل اطمینان باشد.
جذب خریدار: وقتی مشتریان به قفسهای پر از محصولات مشابه نگاه میکنند، بستهبندی محصول، باید به قدری جذابیت داشتهباشد تا نظر آنها را به خود جلب کند. این هدف میتواند با استفاده از تکنیکهای متفاوتی همچون استفاده از رنگهای خاص، طرحهای پیچیده و… محقق شود.
اطلاع رسانی: بستهبندی باید شامل اطلاعاتی باشد تا به کاربران اجازه دهد بدون صحبت با مسئول فروش، محصولشان را بررسی و انتخاب کنند. اینکه دقیقا چه اطلاعاتی باید روی بستهبندی درج شود، کاملا بستگی به نوع محصول دارد اما به طور کلی شامل نحوهی نگهداری، طرز استفاده، تاریخ انقضا، ترکیبات و مواد داخل آن میشود.
تمایز: یک بستهبندی، به وسیلهی لوگو، رنگ، شکل و فرم از دیگر بستهبندیها متمایز میشود. طراحی نوآورانه باعث ایجاد تمایز و جلب نظر مشتریان میشود. طراحی بستهبندی میتواند بیانگر ارزشها و هویت برند باشد.
کاربرد و اصول طراحی و بستهبندی
تصور و ایدهپردازی: بستهبندی محصول باید با هویت برند همسو باشد تا مشتری را متقاعد به خرید آن کند.محصول خاص کند.
مرحله طراحی: در این مرحله، تصمیمات فنی و تصمیمات هنری برای تولید محصول شروع میشود.
چاپ بسته: چاپ طرح بسته فرآیندی بسیار پیچیدهتر از چاپ سنتی دوبعدی است. یکی از ریشههای اصلی مشکلات به وجود آمده در فرآیند طرح گرافیکی برای بستهبندی موادغذایی، نداشتن ارتباط مناسب دانشگاههای هنری با صنعت است.
این مسئله بیشتر به ضعف در سیستمهای آموزشی دانشگاهها مربوط میشود. در دانشگاههای ایران به رشته طراحی گرافیک بیشتر نگاه تجسمی میشود تا نگاه کاربردی، در نتیجه ارتباطات و تعامل بین رشتهای طراحی گرافیک بیشتر با رشتههایی مانند رشته نقاشی است تا رشتههایی مانند طراحی صنعت و چاپ. با توجه به این که طراحان گرافیک در هنگام تحصیل توجه کمتری به موارد کاربردی مانند، بستهبندی دارند، بنابراین فارغالتحصیلان در این رشته آشنایی چندانی با بستهبندی، تکنیکهای موجود در بستهبندی، ساختار و مسائل فنی چاپ را ندارند. زیرا گرافیک روز دنیا را دنبال نمیکنند.
مشکل بعدی موجود در طرح گرافیکی برای بستهبندی محصولات ایرانی، نگاه سطحی شرکتها و کارخانجات تولیدی به طراحی بستهبندی است که هزینههای بالای تولید و پخش محصولات در کشور نیز باعث شده شرکتها زمان زیادی را صرف طراحی بستهبندی نکنند.
این مسئله سبب شد تا گرافیک بستهبندیها یا کپی باشند و یا بدون هیچ پشتوانه فکری وارد بازار شوند. در اکثر شرکتهای تبلیغاتی و همچنین شرکتهای تولیدی ایران با وجود اینکه تیمهای طراحی وجود دارد ولی به دلیل نبود همکاری و طراحی تیمی ساختار مناسبی در طراحی وجود ندارد. متأسفانه تیمهای طراحی در سازمانها و شرکتها اغلب در بخشهای چون بازاریابی، بازرگانی و روابط عمومی مشغول به کار هستند.
نادیده گرفتن مخاطب در طراحی و تولید بستهبندی
یکی از رایج ترین اشتباهاتی که کسبوکارها در طراحی و تولید بستهبندی محصول مرتکب میشوند، نبود شناخت مخاطبان و مشتریان بالقوه است. اگر شما یک کمپانی طرفدار محیطزیست هستید و این موضوع در هویت و یا شعار برند شما لحاظ شده است به هیچ وجه نباید از موادی مانند پلاستیک در طراحی و تولید بستهبندی استفاده نمایید، چرا که کاربران در مواجهه با این کار اعتماد خود را نسبت به برند از دست خواهند داد.
شلوغی بیش از حد طراحی بستهبندی
ارائه بیش از حد اطلاعات مورد نیاز مشتری و اطلاعات فنی متفاوت، باعث سردرگمی مشتری میشود. هیچ مشتری دلش نمیخواهد اطلاعات پیچیده و زیادی را که حتی از آنها سر در نمیآورد روی جلد محصولات بخواند. در نتیجه بستهبندیهای ساده توجه مشتری را بیشتر به خود جلب میکند.
به راحتی باز نشدن بستهبندی
اگر بستهبندی محصولات به راحتی باز نشود اکثر مشتریان تمایلی به خرید مجدد آن محصول را ندارند. بستهبندی باید به گونهای باشد که مشتری را ترغیب به باز کردن محصول کرده و مخاطب بتواند آن را باز کند و از انجام این کار لذت ببرد. برای بستهبندی محصولات باید همیشه آسایش و راحتی مشتریان در نظر گرفته شود.
متمایز نبودن بستهبندی
با نگاهی به شرکتهای طراحی بستهبندی و رقبا میتوان فهمید که چگونه میتوان بستهبندی را طراحی کرد که از آنها پیشی گرفت و متفاوت بودن محصول را نشان داد. این یک گام بزرگ است که میشود محصول را با بازار و مشتری بروز کرد و طراحی جدیدی را به بازار عرضه کرد. اگر محصول کیفیت و کارایی بالایی داشته باشد اما از یک طرح و بستهبندی قدیمی در آن استفاده شود باعث کم شدن مشتریان میشود.
شهرهای بدون مجتمع بستهبندی
شیوا اختیاری، طراح ارشد شرکت بازاریابی و تبلیغات برند «میانبر» در گفتوگو با خبرنگار ماهنامه «بازار بستهبندی» میگوید: «نبود مجتمع واحد در اکثر شهرها برای تکمیل کردن کار بستهبندی از اولین موانع پیش روی طراحی بستهبندی است. یعنی اگر یک بستهبندی نیاز به طلاکوبکاری و کاریهای دیگر داشته باشد باید برای تکمیل کار به مکانهای مختلف رفت. از دیگر موانع، اعتماد کامل نداشتن مشتری به طراحان بستهبندی باعث به مشکل خوردن کار طراحان شده است. یکی دیگر از موانع، نبود تخصص کافی در بخشی از کارها است. یعنی برخی از شرکتها و طراحان بستهبندی صرفا به دلیل درآمد و مبلغی که از آن کار به دست میآورند طراحی را قبول میکنند. به همین دلیل کیفیت خوب و نتیجه کار برای آنها اهمیتی ندارد. برای مثال طراح، بستهبندی را خیلی شیک طراحی میکند به اتمام میرساند ولی زمانی که کار توسط چاپخانه پیادهسازی میشود به دلیل سودآوری بیشتر، از مقوای بیکیفیت استفاده میکنند. مسئله دیگر این است که خیلی از طراحان بستهبندی به دلیل کم هزینه شدن کار سفارشدهندگان، مجبور هستند از مقواهای کم کیفیتتر استفاده کنند که باعث میشود خروجی کار خوب نشود.»
اختیاری عنوان کرد: «از مشکلاتی که طراحان با مشتریها دارند در بخش طراحی کار است. برای مثال مشتری در عین اینکه انتظار یک کار عالی و بی نقص را دارد اما حاضر نیست برای طراحی محصول خود هزینه زیادی بپردازد. این موضوع باعث محدود شدن طراح در بخش ایدهپردازی برای محصول میشود. از دیگر مشکلاتی که تولیدکنندگان از بازار دریافت میکنند، نبود مواد اولیه باکیفیت از بازار است. به دلیل وجود تحریمها خیلی از مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان وارد کشور نمیشود که در افزایش قیمت محصولات دیگر تاثیر زیادی دارد.»
وی در ادامه بیان میکند: «چالشهای زیادی برای طراحی بستهبندی وجود دارد که اولین چالش ایجاد طرحی مناسب برای محصول است. ایجاد طرحی مناسب هم میتواند کارایی را به خوبی افزایش دهد و هم میتواند از نظر ظاهری جذاب باشد که در عین حال استانداردهای محیطزیستی نیز در آن رعایت شود. دومین چالش، ارتباط با مشتریان از طریق طرح بستهبندی است. در اصل بستهبندی باید قادر به معرفی هویت برند باشد که بتواند با مشتری ارتباط برقرار کند. به همین دلیل این موضوع حائز اهمیت است. همچنین به توافق رسیدن با سفارشدهنده از چالشهای طراحی بستهبندی محسوب میشود. طراحی و بستهبندی باید به گونهای باشد که بسته در طول حملونقل و توزیع مقاوم و ایمن باشد تا از آسیب وارد شدن به کالا جلوگیری شود.»
طراح ارشد شرکت میانبر توضیح داد: «به طور کلی تفاوت زیادی در طراحی بینالمللی و طراحی داخلی وجود ندارد ولی هر کشور قوانین و مقررات خاص خود را دارد. برای مثال اتحادیه اروپا باور دارد که زعفران ماده حساسی است که حتما باید بستهبندی آن داخل شیشه باشد و از دربهای چوب پنبهای برای پوشاندن آن استفاده شود در غیر این صورت اجازه ورود این محصول به بازار این کشور داده نمیشود. به همین دلیل یک طراح باید در مورد متریالهای کار، محدودیتهای چاپی در بازارهای بینالمللی و شناخت مخاطبان بازار بینالمللی به دلیل وجود رقبا بسیار آگاه باشد و با توجه به این عوامل طراحی را انجام دهد.»
این طراح در پایان خاطرنشان کرد: «موضوع مهم بعدی تقلید در کار طراحی بستهبندی است. در واقع تقلید در طراحی بستهبندی یعنی تبلیغ از طرحی دیگر که به آن طراحی مادر میگویند. این موضوع باعث بیاعتبار شدن برند تقلیدکار و در عوض بیشتر دیده شدن برندی که از آن تبلیغ کردند میشود. یکی دیگر از آسیبهای تقلید در طراحی بستهبندی این است که هیچ فضایی برای رقابت محصول شما با دیگر برندها وجود ندارد زیرا برند شما صرفا از یک برند دیگر کپیبرداری انجام داده و توانایی پیشی گرفتن از برندهای دیگر را ندارد.»